หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน

หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน

หัตถกรรมเป็นงานฝีมือที่เกิดจากความคิดสร้างสรรค์ของมนุษย์โดยการนำเอาวัสดุธรรมชาติซึ่งส่วนใหญ่จะมีอยู่ในท้องถิ่นมาประดิษฐ์เป็นสิ่งของเครื่องใช้ต่างๆ งานหัตถกรรมที่ผลิตขึ้นมาในท้องถิ่นส่วนหนึ่งจะมีการสืบทอดต่างๆ กันมาจนเป็นเอกลักษณ์ของท้องถิ่นนั้นๆ การผลิตงานหัตถกรรมมีหลายลักษณะ เช่น การทำเครื่องจักสาน การแกะสลัก การทอผ้า การทำเครื่องปั้นดินเผา การปั้นรูปและลวดลายประดับ เป็นต้น ในบรรดาหัตถกรรมต่างๆ เหล่านี้ เครื่องจักสานเป็นหัตถกรรมประเภทที่มีการผลิตกันมาช้านาน และเป็นที่รู้จักกันอย่างกว้างขวางตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน การผลิตเครื่องจักสานมีการผลิตที่มีความสอดคล้องกับสภาพแวดล้อมทางภูมิศาสตร์ และสภาพทางสังคมวัฒนธรรมในท้องถิ่น ภาคใต้ของประเทศไทยเป็นแหล่งหนึ่งที่มีทรัพยากรธรรมชาติภายในท้องถิ่นซึ่งเอื้อต่อการนำมาผลิตงานหัตถกรรม ภาคใต้จึงเป็นแหล่งผลิตหัตถกรรมที่มีชื่อเสียงหลายอย่าง เนื่องจากลักษณะภูมิประเทศภาคใต้เป็นแหล่งที่มีความอุดมสมบูรณ์ ทำให้ราษฎรมีการสร้างงานหัตถกรรมเครื่องจักสานขึ้นใช้มาก โดยเฉพาะ “ลาน” เป็นพืชชนิดหนึ่งที่เจริญงอกงามได้เป็นอย่างดีในภาคใต้ ชาวบ้านภาคใต้จึงได้คิดประดิษฐ์ผลิตภัณฑ์ต่างๆ จากใบลาน ในอดีตนั้นชาวบ้านนิยมนำใบลานมาทำเป็นวัสดุในการประดิษฐ์ผลิตภัณฑ์หัตถกรรมโดยการใช้ใบลานตากแห้งมาผลิตงานจักสานขึ้นเพื่อใช้ในครัวเรือนหรือทำเป็นของเล่นเด็ก โดยมีรูปแบบ ลวดลาย รูปทรงต่างๆ เช่น หมวกเปี้ยว ตะกร้า กระเป๋าถือ กล่องใส่ของใช้เล็กๆ เป็นต้น หัตถกรรมใบลานมีแพร่หลายในอำเภอหัวไทร เชียรใหญ่ ปากพนัง ชะอวด จังหวัดนครศรีธรรมราช และอำเภอระโนด จังหวัดสงขลา จึงมีการริเริ่มส่งเสริมอาชีพหัตถกรรมขึ้นตั้งแต่ปี พ.ศ.2545 โดยเฉพาะบ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นแหล่งหนึ่งที่มีการผลิตหัตถกรรมจากวัตถุดิบประเภทใบลานที่มีชื่อเสียงของอำเภอหัวไทร เนื่องจากชาวบ้านได้ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการผลิต มีขั้นตอนและวิธีการผลิตที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น มีการคิดรูปแบบ และการคิดประดิษฐ์ลวดลายที่สวยงาม จึงทำให้หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลานได้รับการสนับสนุน ด้านงบประมาณและ องค์ความรู้จากองค์กรภาครัฐและเอกชน นอกจากนี้หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลานยังมีคุณค่าทางด้านเศรษฐกิจซึ่งสามารถสร้างรายได้ให้กับครัวเรือน และยังมีการสืบทอดหัตถกรรมแขนงนี้จนเป็นที่รู้จักของผู้คนทั้งในและจังหวัดใกล้เคียง ด้วยเหตุนี้ ผู้วิจัยได้ให้ความสนใจศึกษาการทำหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช ผลของการศึกษาจะเป็นข้อมูลที่เป็นประโยชน์ต่อการอนุรักษ์ ส่งเสริม และพัฒนามรดกหัตถกรรมใบลานให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของท้องถิ่นต่อไป


แนวคิดทฤษฎี
ความหมาย ความเป็นมา ขั้นตอนและวิธีการผลิต หัตถกรรมพื้นบ้านหมวกเปี้ยวใบ
ประวัติความเป็นมาของ บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช
คำถามการวิจัย
การผลิตหมวกเปี้ยวใบลานมีขั้นตอนและวิธีการผลิตอย่างไร

วัตถุประสงค์
เพื่อศึกษาหัตถกรรม หมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช โดยจำแนกประเด็นศึกษาไว้ดังนี้ 1. ขั้นตอนและวิธีการผลิตหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน
2. ประเภท รูปแบบ ของหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน
สมมุติฐานการวิจัย
-
ระเบียบวิธีวิจัย
เชิงคุณภาพ แบบพรรณาวิเคราะห์
ประชากร/กลุ่มตัวอย่าง
1.กลุ่มผู้ผลิตหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช จำนวน 10 คน
2. กลุ่มผู้เกี่ยวข้องกับการผลิตหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช เช่น เจ้าหน้าที่ของรัฐ เจ้าหน้าที่องค์กรเอกชน ผู้นำท้องถิ่น ผู้จำหน่ายผลิตภัณฑ์ เป็นต้น จำนวนไม่น้อยกว่า 10 คน
ตัวแปร
-
นิยามศัพท์
1. หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน หมายถึง การทำผลิตหมวกเปี้ยวใบลาน โดยการเย็บที่ใช้ใบลานมาประกอบเป็นผลิตภัณฑ์รูปแบบต่างๆ ตามประโยชน์ในการใช้สอนและประโยชน์อื่นๆ ของชาวบ้าน
บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช
2. คุณค่าของหัตถกรรมใบลาน หมายถึง ประโยชน์ที่เกิดจากการใช้สอยจากหัตถกรรมใบลาน
บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช ทั้งประโยชน์ทางด้านการใช้สอยและประโยชน์ทางด้านจิตใจ

เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย
แบบสังเกต แบบสัมภาษณ์ แถบบันทึกเสียง กล้องถ่ายรูป
วิธีการรวบรวมข้อมูล
-
วิธีวิเคราะห์ข้อมูล
1.นำข้อมูลที่ได้จากการสัมภาษณ์ ซึ่งบันทึกไว้ในแถบบันทึกเสียงมาถอดความโดยสรุปสาระสำคัญตามประเด็นที่กำหนดไว้ในขอบเขตด้านเนื้อหา 2. นำข้อมูลที่ได้จดบันทึกไว้ มาสรุปสาระสำคัญตามประเด็นที่กำหนดไว้ในขอบเขตด้านเนื้อหา 3. นำภาพถ่ายมาตรวจสอบความสมบูรณ์ และเลือกภาพประกอบให้สอดคล้องกับประเด็นที่กำหนดไว้ในขอบเขตด้านเนื้อหา 4. นำข้อมูลจากข้อ 1, 2 และ 3 มาวิเคราะห์ตามขอบเขตตามเนื้อหาที่กำหนดไว้

สรุปผลการวิจัย
1. ขั้นตอนและวิธีผลิตหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน จำแนกได้ 2 ขั้นตอน คือ ขั้นการเตรียมใบลานและวัสดุอุปกรณ์ ได้แก่ การเตรียมใบลาน เช่น การคัดเลือกใบลาน การตัดยอดลาน การเก็บรักษาใบลาน การเตรียมวัสดุอุปกรณ์ เช่น ใบลาน เข็ม เชือกไนล่อน หวาย มีด ค้อน ขั้นการผลิตหัตถกรรมใบลาน ได้แก่ ขั้นเย็บและขึ้นรูปผลิตภัณฑ์ ขั้นใส่ขอบ ใส่กัน และตกแต่งรายละเอียด ขั้นเก็บและตกแต่ง และขั้นการเก็บรักษาผลิตภัณฑ์ 2. ประเภท รูปแบบ ปรากฏว่า ในด้านประเภทของหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน จำแนกได้ 2 ประเภท ได้แก่ ผลิตภัณฑ์หมวกเปี้ยวใบลานประเภทเพื่อการใช้สอย และประเภทผลิตภัณฑ์หมวกเปี้ยวใบลานประเภทของที่ระลึก ในด้านรูปแบบของผลิตภัณฑ์ จำแนกได้ เพียงรูปแบบเดียว ได้แก่ รูปแบบทรงกลม แต่มี หลายขนาด ผลิตตามความต้องการของผู้ใช้
3. คุณค่าของหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลานปรากฏว่า ในด้านคุณค่าของหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลานจำแนกได้ 6 ด้าน ได้แก่ คุณค่าด้านความงามและศิลปะ คุณค่าด้านประโยชน์ใช้สอย คุณค่าด้านเศรษฐกิจ คุณค่าด้านสังคมสัมพันธ์ คุณค่าด้านภูมิปัญญาท้องถิ่น และคุณค่าด้านการสร้างนิสัย
ข้อเสนอแนะ
1. ควรได้รับการส่งเสริมให้หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช ให้เป็นที่รู้จักของคนทั่วไป โดยหน่วยงานราชการที่เกี่ยวข้องให้การประชาสัมพันธ์ทั้งทางตรงและทางอ้อม 2. ควรได้รับการส่งเสริมด้านการรวมกลุ่ม เพื่อให้ผู้ผลิตสามารถกำหนดราคาสินค้าได้ตามความต้องการและเหมาะสม
3. ควรมีการศึกษาวิจัยหัตถกรรมหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช เปรียบเทียบกับหัตถกรรมหมวกใบลาน แหล่งอื่นๆ ในภาคตะวันออกเช่น หัตถกรรมหมวกใบลานบ้านแหลมงอบ จังหวัดตราด โดยศึกษาเปรียบเทียบในด้านต่างๆ เช่น รูปแบบ เทคนิคการผลิต และด้านอื่นๆ

หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน

หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน

หัตถกรรมเป็นงานฝีมือที่เกิดจากความคิดสร้างสรรค์ของมนุษย์โดยการนำเอาวัสดุธรรมชาติซึ่งส่วนใหญ่จะมีอยู่ในท้องถิ่นมาประดิษฐ์เป็นสิ่งของเครื่องใช้ต่างๆ งานหัตถกรรมที่ผลิตขึ้นมาในท้องถิ่นส่วนหนึ่งจะมีการสืบทอดต่างๆ กันมาจนเป็นเอกลักษณ์ของท้องถิ่นนั้นๆ การผลิตงานหัตถกรรมมีหลายลักษณะ เช่น การทำเครื่องจักสาน การแกะสลัก การทอผ้า การทำเครื่องปั้นดินเผา การปั้นรูปและลวดลายประดับ เป็นต้น ในบรรดาหัตถกรรมต่างๆ เหล่านี้ เครื่องจักสานเป็นหัตถกรรมประเภทที่มีการผลิตกันมาช้านาน และเป็นที่รู้จักกันอย่างกว้างขวางตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน การผลิตเครื่องจักสานมีการผลิตที่มีความสอดคล้องกับสภาพแวดล้อมทางภูมิศาสตร์ และสภาพทางสังคมวัฒนธรรมในท้องถิ่น ภาคใต้ของประเทศไทยเป็นแหล่งหนึ่งที่มีทรัพยากรธรรมชาติภายในท้องถิ่นซึ่งเอื้อต่อการนำมาผลิตงานหัตถกรรม ภาคใต้จึงเป็นแหล่งผลิตหัตถกรรมที่มีชื่อเสียงหลายอย่าง เนื่องจากลักษณะภูมิประเทศภาคใต้เป็นแหล่งที่มีความอุดมสมบูรณ์ ทำให้ราษฎรมีการสร้างงานหัตถกรรมเครื่องจักสานขึ้นใช้มาก โดยเฉพาะ “ลาน” เป็นพืชชนิดหนึ่งที่เจริญงอกงามได้เป็นอย่างดีในภาคใต้ ชาวบ้านภาคใต้จึงได้คิดประดิษฐ์ผลิตภัณฑ์ต่างๆ จากใบลาน ในอดีตนั้นชาวบ้านนิยมนำใบลานมาทำเป็นวัสดุในการประดิษฐ์ผลิตภัณฑ์หัตถกรรมโดยการใช้ใบลานตากแห้งมาผลิตงานจักสานขึ้นเพื่อใช้ในครัวเรือนหรือทำเป็นของเล่นเด็ก โดยมีรูปแบบ ลวดลาย รูปทรงต่างๆ เช่น หมวกเปี้ยว ตะกร้า กระเป๋าถือ กล่องใส่ของใช้เล็กๆ เป็นต้น หัตถกรรมใบลานมีแพร่หลายในอำเภอหัวไทร เชียรใหญ่ ปากพนัง ชะอวด จังหวัดนครศรีธรรมราช และอำเภอระโนด จังหวัดสงขลา จึงมีการริเริ่มส่งเสริมอาชีพหัตถกรรมขึ้นตั้งแต่ปี พ.ศ.2545 โดยเฉพาะบ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นแหล่งหนึ่งที่มีการผลิตหัตถกรรมจากวัตถุดิบประเภทใบลานที่มีชื่อเสียงของอำเภอหัวไทร เนื่องจากชาวบ้านได้ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการผลิต มีขั้นตอนและวิธีการผลิตที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น มีการคิดรูปแบบ และการคิดประดิษฐ์ลวดลายที่สวยงาม จึงทำให้หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลานได้รับการสนับสนุน ด้านงบประมาณและ องค์ความรู้จากองค์กรภาครัฐและเอกชน นอกจากนี้หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลานยังมีคุณค่าทางด้านเศรษฐกิจซึ่งสามารถสร้างรายได้ให้กับครัวเรือน และยังมีการสืบทอดหัตถกรรมแขนงนี้จนเป็นที่รู้จักของผู้คนทั้งในและจังหวัดใกล้เคียง ด้วยเหตุนี้ ผู้วิจัยได้ให้ความสนใจศึกษาการทำหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช ผลของการศึกษาจะเป็นข้อมูลที่เป็นประโยชน์ต่อการอนุรักษ์ ส่งเสริม และพัฒนามรดกหัตถกรรมใบลานให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของท้องถิ่นต่อไป


แนวคิดทฤษฎี
ความหมาย ความเป็นมา ขั้นตอนและวิธีการผลิต หัตถกรรมพื้นบ้านหมวกเปี้ยวใบ
ประวัติความเป็นมาของ บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช
คำถามการวิจัย
การผลิตหมวกเปี้ยวใบลานมีขั้นตอนและวิธีการผลิตอย่างไร

วัตถุประสงค์
เพื่อศึกษาหัตถกรรม หมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช โดยจำแนกประเด็นศึกษาไว้ดังนี้ 1. ขั้นตอนและวิธีการผลิตหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน
2. ประเภท รูปแบบ ของหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน
สมมุติฐานการวิจัย
-
ระเบียบวิธีวิจัย
เชิงคุณภาพ แบบพรรณาวิเคราะห์
ประชากร/กลุ่มตัวอย่าง
1.กลุ่มผู้ผลิตหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช จำนวน 10 คน
2. กลุ่มผู้เกี่ยวข้องกับการผลิตหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช เช่น เจ้าหน้าที่ของรัฐ เจ้าหน้าที่องค์กรเอกชน ผู้นำท้องถิ่น ผู้จำหน่ายผลิตภัณฑ์ เป็นต้น จำนวนไม่น้อยกว่า 10 คน
ตัวแปร
-
นิยามศัพท์
1. หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน หมายถึง การทำผลิตหมวกเปี้ยวใบลาน โดยการเย็บที่ใช้ใบลานมาประกอบเป็นผลิตภัณฑ์รูปแบบต่างๆ ตามประโยชน์ในการใช้สอนและประโยชน์อื่นๆ ของชาวบ้าน
บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช
2. คุณค่าของหัตถกรรมใบลาน หมายถึง ประโยชน์ที่เกิดจากการใช้สอยจากหัตถกรรมใบลาน
บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช ทั้งประโยชน์ทางด้านการใช้สอยและประโยชน์ทางด้านจิตใจ

เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย
แบบสังเกต แบบสัมภาษณ์ แถบบันทึกเสียง กล้องถ่ายรูป
วิธีการรวบรวมข้อมูล
-
วิธีวิเคราะห์ข้อมูล
1.นำข้อมูลที่ได้จากการสัมภาษณ์ ซึ่งบันทึกไว้ในแถบบันทึกเสียงมาถอดความโดยสรุปสาระสำคัญตามประเด็นที่กำหนดไว้ในขอบเขตด้านเนื้อหา 2. นำข้อมูลที่ได้จดบันทึกไว้ มาสรุปสาระสำคัญตามประเด็นที่กำหนดไว้ในขอบเขตด้านเนื้อหา 3. นำภาพถ่ายมาตรวจสอบความสมบูรณ์ และเลือกภาพประกอบให้สอดคล้องกับประเด็นที่กำหนดไว้ในขอบเขตด้านเนื้อหา 4. นำข้อมูลจากข้อ 1, 2 และ 3 มาวิเคราะห์ตามขอบเขตตามเนื้อหาที่กำหนดไว้

สรุปผลการวิจัย
1. ขั้นตอนและวิธีผลิตหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน จำแนกได้ 2 ขั้นตอน คือ ขั้นการเตรียมใบลานและวัสดุอุปกรณ์ ได้แก่ การเตรียมใบลาน เช่น การคัดเลือกใบลาน การตัดยอดลาน การเก็บรักษาใบลาน การเตรียมวัสดุอุปกรณ์ เช่น ใบลาน เข็ม เชือกไนล่อน หวาย มีด ค้อน ขั้นการผลิตหัตถกรรมใบลาน ได้แก่ ขั้นเย็บและขึ้นรูปผลิตภัณฑ์ ขั้นใส่ขอบ ใส่กัน และตกแต่งรายละเอียด ขั้นเก็บและตกแต่ง และขั้นการเก็บรักษาผลิตภัณฑ์ 2. ประเภท รูปแบบ ปรากฏว่า ในด้านประเภทของหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน จำแนกได้ 2 ประเภท ได้แก่ ผลิตภัณฑ์หมวกเปี้ยวใบลานประเภทเพื่อการใช้สอย และประเภทผลิตภัณฑ์หมวกเปี้ยวใบลานประเภทของที่ระลึก ในด้านรูปแบบของผลิตภัณฑ์ จำแนกได้ เพียงรูปแบบเดียว ได้แก่ รูปแบบทรงกลม แต่มี หลายขนาด ผลิตตามความต้องการของผู้ใช้
3. คุณค่าของหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลานปรากฏว่า ในด้านคุณค่าของหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลานจำแนกได้ 6 ด้าน ได้แก่ คุณค่าด้านความงามและศิลปะ คุณค่าด้านประโยชน์ใช้สอย คุณค่าด้านเศรษฐกิจ คุณค่าด้านสังคมสัมพันธ์ คุณค่าด้านภูมิปัญญาท้องถิ่น และคุณค่าด้านการสร้างนิสัย
ข้อเสนอแนะ
1. ควรได้รับการส่งเสริมให้หัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช ให้เป็นที่รู้จักของคนทั่วไป โดยหน่วยงานราชการที่เกี่ยวข้องให้การประชาสัมพันธ์ทั้งทางตรงและทางอ้อม 2. ควรได้รับการส่งเสริมด้านการรวมกลุ่ม เพื่อให้ผู้ผลิตสามารถกำหนดราคาสินค้าได้ตามความต้องการและเหมาะสม
3. ควรมีการศึกษาวิจัยหัตถกรรมหัตถกรรมหมวกเปี้ยวใบลาน บ้านโคกลาน ตำบลบ้านราม อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช เปรียบเทียบกับหัตถกรรมหมวกใบลาน แหล่งอื่นๆ ในภาคตะวันออกเช่น หัตถกรรมหมวกใบลานบ้านแหลมงอบ จังหวัดตราด โดยศึกษาเปรียบเทียบในด้านต่างๆ เช่น รูปแบบ เทคนิคการผลิต และด้านอื่นๆ